Na današnji dan spaljeni su zemni ostaci Svetog Save na Vračaru: Danas je i Istočni petak

Mošti su prenete iz bugarskog Trnova u Srbiju i sahranjene u manastiru Mileševa, u zadužbini kralja Vladislava, sinovca Svetoga Save * Danas se obeležava i Istočni petak

Desetog dana maja Srpska pravoslavna crkva obeležava sećanje na dan kada su na Vračaru spaljene mošti Svetog Save. Danas je i Istočni petak.

Mošti su prenete iz bugarskog Trnova u Srbiju i sahranjene u manastiru Mileševa, u zadužbini kralja Vladislava, sinovca Svetoga Save. Sinan paša je posle ustanka Srba protiv Turaka naredio je da se mošti prebace u Beograd i tamo spale, za kaznu. To je učinjeno pre 430 godina, na današnji dan, 1594. godine.

Pred očima Turaka dešavala su se neobična čudesa od svetih moštiju Svetoga Save. Štaviše, čudotvornom svetitelju pribegavali su u bolestima svojim i mnogi muslimani, i dobijali čudesna isceljenja. Sve to podstaklo je Turke da uklone ovog čudotvornog buditelja verske i nacionalne svesti srpske, i ovog neućutnog hrabritelja porobljenog naroda na bolju budućnost. Kao neposredni povod za to Turcima je poslužio ustanak Srba u Banatu 1594. godine. Ustanici su na svojim zastavama imali lik Svetoga Save. Glavni komandant turske vojske protiv ustanika bio je Sinan paša, veliki vojnik, ali neobrazovan, sujeveran, strašno surov i svirep, a usto je “zverski mrzeo hrišćane”. On naredi da se telo Svetog Save prenese iz Mileševa u Beograd i spali.

Na čelu turske vojske koja je otišla po telo Svetoga Save bio je Ahmet beg Oćuz. Vojska je upala u Mileševu na Veliki Petak 1594. godine, načinila pokor, uzela iz kivota telo Svetoga Save i prenela u Beograd Sinan paši. I u subotu, 27. aprila 1594. godine po starom kalendaru, Sinan paša spali telo Svetoga Save u Beogradu, na Vračaru, gde se danas nalazi crkva Svetoga Marka. Plačem i lelekom širom cele Srpske zemlje propraćen je ovaj jezoviti zločin, navodi Svetigora.

Prema drugim izvorima, mošti su spaljene na Vračaru, na mestu gde je danas Hram Svetog Save.

Sinan je hteo da spali kosti na što većem mestu, kako bi što više građana moglo da vidi lomaču i zastraši ih, i upravo je to mesto bilo centar svega, odakle se sve moglo videti.

Ipak, početkom 19. veka Gligorije Vozarević, čovek koji je najzaslužniji za osnivanje Narodne biblioteke, mislio je da je pronašao mesto spaljivanja, jer je na periferiji našao nepoznati drveni krst. Zamenio ga je novim 1874, a ceo kraj je dobio naziv „Vozarev krst“. Danas se taj kraj zove Crveni krst.

Ali, tu nije kraj priče, jer je Odbor za podizanje hrama Svetog Save odlučio da se objekat podigne na vrhu Vračara, gde se sada nalazi najveća pravoslavna svetinja na Balkanu, verujući da su ti spaljene mošti, jer se i odatle vidi dobar deo Beograda.

Istočni (blaženi, svetli) petak

Prvi petak posle Uskrsa veoma je poseban dan u srpskom narodnom verovanju i slavi se u mnogim našim krajevima samo pod različitim nazivima.

Svetli je zato što je u Svetloj nedelji. U nekim krajevima poznat je i kao Istočni, ali i Sebični i Blaženi. Ovaj petak je posvećen proslavljanju Presvete Bogorodice, koja se na danas u bogosluženju naziva Živonosni istočnik. Zato je reč o danu posebno posvećenom ženama i majkama koje danas ne bi trebalo ništa da rade.

Istočnim petkom zove se u narodu praznik Majke Božje čije je slavljenje poteklo u hramu kod izvora pored Carigrada koji se nazivao „Živonosni istočnik“. Hram je podigao vizantijski car Lav Veliki u petom veku. Predanje kaže da je car jednom naišao u šumi na slepog čoveka. Po Božjem ukazanju, našao je izvor, napojio slepca i umio ga, i ovaj je tad progledao. U hram je sa svih strana dolazio narod tražeći i nalazeći leka, tako da je car Justinijan, nakon sto godina, i sam se izlečivši obnovio i proširio hram.

Tu su se isceljivali od vodene bolesti, sušice, besnila, raka, groznice i temperature, neplodnosti, skorbuta, tumora, duševnih bolesti, bolesti očiju i mnogih drugih. Istorijat ove svetinje i povest praznika zapisao je Nikifor Kalist u 14. veku. Na ikoni se slika Majka Božja sa detetom, iznad izvora kojem prilaze bolesni, carevi i sveštenici, navodi SPC.

Kod Srba se ovaj dan naziva još Svetlim petkom, jer pada u petak Svetle sedmice, kao i Blagim petkom, jer se blaži, ne posti se. Običaj je bio da se zorom izlazi na najbliži izvor ili vodicu, gde se umiva, pije voda, bere cveće, veseli, nakon velikoposnih dana i vraća se kući tek uveče. Današnji praznik, kao slavu, proslavljale su ponegde mehandžije.

(Telegraf.rs)