Panični napadi mogu biti prisutni u svim anksioznim poremećajima – paničnom poremećaju, socijalnoj fobiji, posttraumatskom stresnom poremećaju te akutnom stresnom poremećaju. U paničnom poremećaju karakteristična je pojava napada koji se mogu javiti spontano i bez nekog vanjskog precipitirajućeg čimbenika (neočekivani – bez povoda), ali i na način da se pojavljuje neposredno po izlaganju određenoj situaciji (situacijski ograničeni), te se oni koji se češće javljaju nakon izlaganja. osobe u određenoj situaciji ili okidaču, ali nisu nepromjenjivo vezane za situaciju i ne javljaju se trenutno po izlaganju situacije (situacijski predisponirani panični napadi). Paničnom su napadu pridruženi simptomi od strane respiratornog, gastrointestinalnog, kardiovaskularnog i okulo-vestibularnog sistema.
Kako izgleda panični napad
Najznačajnije obilježje paničnog napada je kratkotrajno razdoblje intenzivnog straha ili nelagode koja je udružena s najmanje 4 od 13 somatskih ili kognitivnih simptoma. Tih 13 somatskih simptoma uključuje palpitacije (lupanje srca), znojenje, drhtanje ili trešnja, osećaj nedostatka vazduha, osećaj gušenja, bol i nelagodnost u prsima, mučnina ili želučane tegobe, vrtoglavicu ili ošamućenost, derealizaciju ili depersonalizaciju, strah od gubitka kontrole ili strah da će poludjeti, strah od smrti, parestezije i navala osećaja topline ili hladnoće. Napad počinje brzo i dostiže vrhunac za 10 minuta i često je praćen osećajem propasti. Osobe kojima se javio panični napadači opisuju strah kao izuzetno intenzivan te navode potrebu da pobjegnu s mjesta gdje se napad javlja.
Dijagnoza paničnog poremećaja
Za postavljanje dijagnoze potrebna je prisutnost najmanje jednog paničnog napada mjesečno te osjećaj zabrinutosti oko mogućih posljedica paničnog napada, kao i značajno izmijenjeno ponašanje povezano s napadima. Podela težine paničnog poremećaja zavisi od broja paničnih napada u određenom vremenskom periodu, tako da kod četiri panična napada u nedelju dana možemo govoriti o teškom obliku, četiri panična napada u mesecu dana o umereno teškom, te o blagom obliku poremećaja ako se radi o manje od 4 napada panike u mjesec dana. Treba biti oprezan pri postavljanju dijagnoze paničnog poremećaja jer neka zdravstvena stanja kao što je hipertireoza, hiperparatireoza, feokromocitom, vestibularne disfunkcije, poremećaji s napadima grčeva i srčane smetnje (npr. aritmija, supraventikularna tahikardija) mogu izazvati panične napade. Treba voditi računa o tome da se panični napadi mogu javiti u okviru sindroma ustezanja, mogu biti povezani sa uzimanjem teofilina i kofeina, ali i zlouporabom amfetamina ili kokaina.
Kako nastaje panični poremećaj
Osobe koje su ga doživjele opisuju panički napad kao da dolazi „iz vedra neba”, no budući da su psihološki okidači nesvjesni, psihodinamskim razmatranjem pojedinih slučajeva može se protumačiti psihološko značenje naizgled neutralnih egzogenih podražaja. Neka ispitivanja pokazuju blisku povezanost između separacijske anksioznosti i paničnog poremećaja. Navodi se podatak da 43% pacijenata s paničnim poremećajem pokazuju poboljšanje nakon što uzmu placebo – što ukazuje na to da interpersonalno uključenje sa lekarom može poboljšati određene psihološke čimbenike uključene u nastup paničnog poremećaja. Neke studije su takođe pokazale da rođaci u prvom koljenu pacijenata sa paničnim poremećajem imaju 4-8 puta veću šansu da obole od paničnog poremećaja. No za sada nema sigurnih pokazatelja da bi specifična kromosomska lokacija bila odgovorna za prenos poremećaja kroz generacije.
Psihodinamski koncepti koji pokušavaju da objasne nastanak paničnog poremećaja stavljaju naglasak na strah od odvajanja od značajnih objekata u životu jedne osobe prema kojima postoji osećaj zavisnosti ili agresije. Odvajanje od roditelja ili smrt jednog od roditelja rano u dečijem životu (pre 10. godine života) dovodi do razvoja paničnog poremećaja 7-8 puta češće nego u kontrolnoj grupi. Takođe, 60% pacijenata koje su imale panični poremećaj bile su seksualno zlostavljane u djetinjstvu za razliku od 31% pacijenata kod drugih anksioznih poremećaja. Bihevioralne teorije objašnjavaju panični poremećaj kao pogrešno kondicioniranje u kojem dolazi do povezivanja manjih tjelesnih simptoma s negativnim mislima i posljedično generiranju paničnog napada.
Liječenje paničnog poremećaja
S obzirom na terapiju paničnog poremećaja, dvije su najefikasnije vrste tretmana: farmakoterapija i kognitivno-bihevioralna terapija. Obiteljska i grupna terapija mogu pomoći pacijentu i rodbini da se lakše prilagode poremećajima i na sve psihosocijalne poteškoće koje može izazvati.
